Evreleme, tümörün, tedavi yöntemi ve gelecekteki muhtemel davranış şekli açısından sınıflandırılması anlamına gelir. Kas-iskelet sistemi tümörlerinin evrelendirilmesinde, diğer kanser türlerinde sıkça kullanılan TNM (T: tümör boyutu, L: lenf nodu tutulumu, M: uzak metastaz) evreleme sisteminden ziyade Enneking evreleme sistemi kullanılır.
Selim Tümörler
Enneking evreleme sisteminde selim (benign / iyi huylu) tümörler, Arap rakamları (1, 2, 3) ile ifade edilir.
Evre 1 - Latent
Tümörde herhangi bir değişim ya da büyüme yoktur. Tedavi seçenekleri yalnızca gözlemlemek, kapsülü ile beraber çıkartmak (marjinal sınır) veya kemik tümörlerinde bulunduğu bölge nedeniyle kırık riski söz konusu ise içinin boşaltılması (intralezyoner sınır) ve boşluğun kemik doku ile doldurulmasıdır.
Evre 2 – Aktif
Tümörde değişim ve büyüme vardır. Cerrahi tedavisi gereklidir. Yetersiz çıkartıldığı takdirde bulunduğu yerde tekrarlar. Yumuşak doku tümörlerinde kapsülü ile birlikte çıkartmak (marjinal sınır) yeterlidir. Kemik dokuda ise tümörün içine girilerek tümör duvarları kazınır (intralezyoner sınır) ve tekrarlamayı önlemek için geride kalan hücreler kimyasal veya termal (sıcak veya soğuk) ajanlar ile yok edilir.
Evre 3 - Agresif
Tümör hızla çevresindeki dokuların içine girerek büyür. Etrafında sınırlayıcı dokular yoktur. Ancak geniş sınırlar ile çıkartılırsa tekrarlamaz. Yumuşak doku tümörleri geniş sınırlar ile çıkartılmalıdır. Kemik dokuda da geniş sınırlar uygulanmalıdır. Ancak, eklemler ya da büyüme kıkırdakları gibi kalıcı sakatlıklara yol açacak dokuların feda edilmesi söz konusu ise bunun yerine tümörün içinin boşaltılması ve kalan hücreleri yok eden yardımcıların (kimyasal ve termal ajanlar) kullanılması tercih edilebilir.
Habis Tümörler
Enneking‘in evreleme sisteminde habis (malign / kötü huylu) tümörler ise Romen rakamları (IA/IB, IIA/IIB, IIIA/IIIB) ile ifade edilir. Bu evreleme sisteminde üç kriter dikkate alınır:
1. Grade (derece): Biyopsi amacıyla alınan parçanın patolog tarafından incelenmesiyle ortaya konabilen bir özelliktir. Tümör hücrelerinin normal yapılarındaki bozulma, çoğalma hızı, dayanıklılık gibi özellikleri göz önünde tutularak belirlenir. Tümörün “derece”si, bulunduğu yerde tekrarlama ve başka bölgelere sıçrama olasılığı ile kemoterapi ve radyoterapi gibi ek yöntemlere duyarlılığı konularında fikir verir. İyi huylu tümörlerin derecesi G0 olarak kabul edilirken, kötü huylu tümörler düşük (G1) ve yüksek (G2) dereceli olarak değerlendirilirler.
2. Anatomik yerleşim: Radyolojik incelemeler sonucunda belirlenen bir özelliktir. Tümör, ortaya çıktığı anatomik kompartmanın (odacığın) sınırları içinde kalmışsa kompartman içi (intrakompartmantal), kompartmanın dışına taşmışsa kompartman dışı (ekstrakompartmantal) olarak sınıflandırılır.
A. Tümörün, kemiğin içinde sınırlı kaldığı, yani “intrakompartmantal” olduğu görülmekte.
B. Tümörün, kemiğin korteksini (dış katmanını) eriterek yumuşak dokuya açıldığı, yani “ekstrakompartmantal” hale geldiği görülmekte.
Osteosarkom (habis kemik tümörü) hastasına ait Toraks BT incelemesinde çok sayıda metastaz görülmekte.
Selim Tümörler
Enneking evreleme sisteminde selim (benign / iyi huylu) tümörler, Arap rakamları (1, 2, 3) ile ifade edilir.
Evre 1 - Latent
Tümörde herhangi bir değişim ya da büyüme yoktur. Tedavi seçenekleri yalnızca gözlemlemek, kapsülü ile beraber çıkartmak (marjinal sınır) veya kemik tümörlerinde bulunduğu bölge nedeniyle kırık riski söz konusu ise içinin boşaltılması (intralezyoner sınır) ve boşluğun kemik doku ile doldurulmasıdır.
Evre 2 – Aktif
Tümörde değişim ve büyüme vardır. Cerrahi tedavisi gereklidir. Yetersiz çıkartıldığı takdirde bulunduğu yerde tekrarlar. Yumuşak doku tümörlerinde kapsülü ile birlikte çıkartmak (marjinal sınır) yeterlidir. Kemik dokuda ise tümörün içine girilerek tümör duvarları kazınır (intralezyoner sınır) ve tekrarlamayı önlemek için geride kalan hücreler kimyasal veya termal (sıcak veya soğuk) ajanlar ile yok edilir.
Evre 3 - Agresif
Tümör hızla çevresindeki dokuların içine girerek büyür. Etrafında sınırlayıcı dokular yoktur. Ancak geniş sınırlar ile çıkartılırsa tekrarlamaz. Yumuşak doku tümörleri geniş sınırlar ile çıkartılmalıdır. Kemik dokuda da geniş sınırlar uygulanmalıdır. Ancak, eklemler ya da büyüme kıkırdakları gibi kalıcı sakatlıklara yol açacak dokuların feda edilmesi söz konusu ise bunun yerine tümörün içinin boşaltılması ve kalan hücreleri yok eden yardımcıların (kimyasal ve termal ajanlar) kullanılması tercih edilebilir.
Habis Tümörler
Enneking‘in evreleme sisteminde habis (malign / kötü huylu) tümörler ise Romen rakamları (IA/IB, IIA/IIB, IIIA/IIIB) ile ifade edilir. Bu evreleme sisteminde üç kriter dikkate alınır:
1. Grade (derece): Biyopsi amacıyla alınan parçanın patolog tarafından incelenmesiyle ortaya konabilen bir özelliktir. Tümör hücrelerinin normal yapılarındaki bozulma, çoğalma hızı, dayanıklılık gibi özellikleri göz önünde tutularak belirlenir. Tümörün “derece”si, bulunduğu yerde tekrarlama ve başka bölgelere sıçrama olasılığı ile kemoterapi ve radyoterapi gibi ek yöntemlere duyarlılığı konularında fikir verir. İyi huylu tümörlerin derecesi G0 olarak kabul edilirken, kötü huylu tümörler düşük (G1) ve yüksek (G2) dereceli olarak değerlendirilirler.
2. Anatomik yerleşim: Radyolojik incelemeler sonucunda belirlenen bir özelliktir. Tümör, ortaya çıktığı anatomik kompartmanın (odacığın) sınırları içinde kalmışsa kompartman içi (intrakompartmantal), kompartmanın dışına taşmışsa kompartman dışı (ekstrakompartmantal) olarak sınıflandırılır.
A. Tümörün, kemiğin içinde sınırlı kaldığı, yani “intrakompartmantal” olduğu görülmekte.
B. Tümörün, kemiğin korteksini (dış katmanını) eriterek yumuşak dokuya açıldığı, yani “ekstrakompartmantal” hale geldiği görülmekte.
3. Uzak Metastazların Varlığı: Kötü huylu tümörler, kan damarları, lenf damarları ve kimi zaman da beyin-omurilik sıvısı (BOS) aracılığıyla vücudun uzak noktalarına yayılabilir. Kemik ve yumuşak doku tümörleri, daha çok kan yoluyla yayılım (metastaz) yaptıklarından sıklıkla ilk önce akciğere sıçrarlar. Bu yüzden, habis tümör teşhisi kesinleştikten sonra ilk yapılması gereken incelemelerden birisi bilgisayarlı akciğer tomografisidir. Tümörün cinsine göre sintigrafi, PET ve tüm vücut MR gibi yöntemlerle kemikler ve vücudun diğer kısımlarında da metastaz araştırılabilir. Tümörün metastaz yapmış olması, tümörün doğrudan (derecesine ve anatomik yerleşimine bakmaksızın) son evrede, yani Enneking Evre III olduğunu gösterir. Metastazların ortaya çıkması, tedavi ile tümörün vücuttan tamamen ortadan kaldırılması şansını olumsuz şekilde etkiler.
Osteosarkom (habis kemik tümörü) hastasına ait Toraks BT incelemesinde çok sayıda metastaz görülmekte.
Evre I
Düşük dereceli (grade 1) habis tümörlerdir. Uzak dokulara yayılma (metastaz) olasılıkları daha düşüktür. Genellikle kemoterapi ve radyoterapiye duyarlı değillerdir. Bu nedenle, geniş sınırlarla rezeksiyon şeklinde cerrahi tedavi çoğu zaman tek tedavi seçeneğidir. Cerrahi tedavinin yetersiz yapıldığı durumlarda bulundukları yerde tekrar etme riskleri yüksektir. Ortaya çıktıkları kompartman içinde sınırlı (intrakompartmantal) kaldıkları takdirde Evre IA, kompartmanın dışına taştıkları (ekstrakompartmantal) durumda ise Evre IB olarak isimlendirilirler.
Düşük dereceli (grade 1) habis tümörlerdir. Uzak dokulara yayılma (metastaz) olasılıkları daha düşüktür. Genellikle kemoterapi ve radyoterapiye duyarlı değillerdir. Bu nedenle, geniş sınırlarla rezeksiyon şeklinde cerrahi tedavi çoğu zaman tek tedavi seçeneğidir. Cerrahi tedavinin yetersiz yapıldığı durumlarda bulundukları yerde tekrar etme riskleri yüksektir. Ortaya çıktıkları kompartman içinde sınırlı (intrakompartmantal) kaldıkları takdirde Evre IA, kompartmanın dışına taştıkları (ekstrakompartmantal) durumda ise Evre IB olarak isimlendirilirler.
Evre II
Yüksek dereceli (grade 2) habis tümörlerdir. Bulundukları yerde tekrarlama ve uzak metastaz yapma olasılıkları yüksektir. Sıklıkla kemoterapi ve radyoterapiye duyarlıdırlar. Geniş ya da radikal rezeksiyon şeklinde cerrahi tedavi uygulanması gerekir. Tedaviye cerrahi öncesi (neoadjuvan) ve/veya cerrahi sonrası (adjuvan) kemoterapi ve/veya radyoterapi eklenir. Ortaya çıktıkları kompartman içinde sınırlı (intrakompartmantal) kaldıkları takdirde Evre IIA, kompartmanın dışına taştıkları (ekstrakompartmantal) durumda ise Evre IIB olarak isimlendirilirler.
Yüksek dereceli (grade 2) habis tümörlerdir. Bulundukları yerde tekrarlama ve uzak metastaz yapma olasılıkları yüksektir. Sıklıkla kemoterapi ve radyoterapiye duyarlıdırlar. Geniş ya da radikal rezeksiyon şeklinde cerrahi tedavi uygulanması gerekir. Tedaviye cerrahi öncesi (neoadjuvan) ve/veya cerrahi sonrası (adjuvan) kemoterapi ve/veya radyoterapi eklenir. Ortaya çıktıkları kompartman içinde sınırlı (intrakompartmantal) kaldıkları takdirde Evre IIA, kompartmanın dışına taştıkları (ekstrakompartmantal) durumda ise Evre IIB olarak isimlendirilirler.
Evre III
Kas ve iskelet sistemi tümörlerinin çıktıkları yerden uzağa metastaz yapmış olanları bu grupta değerlendirilir. Mümkün olan durumlarda metastaz bölgeleri de cerrahi olarak çıkartılmalıdır. Tedaviye cerrahi öncesi (neoadjuvan) ve/veya cerrahi sonrası (adjuvan) kemoterapi ve/veya radyoterapi eklenir. Ortaya çıktıkları kompartman içinde sınırlı (intrakompartmantal) kaldıkları takdirde Evre IIIA, kompartmanın dışına taştıkları (ekstrakompartmantal) durumda ise Evre IIIB olarak isimlendirilirler.
Kas ve iskelet sistemi tümörlerinin çıktıkları yerden uzağa metastaz yapmış olanları bu grupta değerlendirilir. Mümkün olan durumlarda metastaz bölgeleri de cerrahi olarak çıkartılmalıdır. Tedaviye cerrahi öncesi (neoadjuvan) ve/veya cerrahi sonrası (adjuvan) kemoterapi ve/veya radyoterapi eklenir. Ortaya çıktıkları kompartman içinde sınırlı (intrakompartmantal) kaldıkları takdirde Evre IIIA, kompartmanın dışına taştıkları (ekstrakompartmantal) durumda ise Evre IIIB olarak isimlendirilirler.